Dinar’da Halıcı Kızları Ve Sinemalar
Cuma günü Konyalı camimizde namaz sonrası eve giderken camiye yakın apartmanlar altındaki bakkal dükkanını uzun zamandır kapalı olduğunu görüyordum yan tarafta oturan bir kadın ve oğlu olduğunu tahmin ettiğim kişiye dükkanın Ali Rıza Uçmana ait olduğunu tanıyor musunuz uzun zamandır göremediğim sordum. Bana genç olan kişi “o burayı sattı buradan gittiler amca” dedi. Yaaa! Dedim “ben hasta filanı oldu merak ettim kendisini sinemacılığı zamandan tanırım onun için sordum iyi ise mesele yok sağolun” dedim. Bayan “Ben seni tanıyorum Ayhan ağabey sizin sinemacılık zamanında ben tekke mahallesinde oturuyordum halıcılık yapıyordum 2 tane tezgâhımız vardı 8 kişi çalışıyorduk. Cumartesi azar gününü iple çeker gözümüz yola bakardı kapı aralığından reklam tahtası geçecek diye4 tane kışlık sinema vardı sonra Belediye de açtı ama ondan önce Lale ,Yıldız ve Yeni Sinema vardı.Birde Kızılay açılmıştı.
Doğru hatırlıyorsun bacım. Kızılay açılınca Yeni sinema kapandı çünkü orayı Marangoz Naci Usta çalıştırıyordu. Başaran adıyla yazlık sineması vardı. Ama kışlık olarak Lale, Kızılay ve Yıldız sinemaları uzun yıllar çalıştı gençliğimiz hep sinemayla geçti ben üçünde de çalıştım. dedim.
Adının Fatma M. Olduğunu söyleyen bayan da o zamanların halıcı kızlarındanmış.Kendiside yaşlanmış.Elbette o yılların halıcı kızları da bugünün nineleri oldu. Dinar’da o zamanlar 500 e yakın halı tezgâhı vardı. Bayanın dediği gibi hafta sonu o çalışan halıcıların tatiliydi öğle sonu çalışmazlar sinemaya gelirlerdi.Lale,Yıldız,Yeni sinema Biz 3 kışlık sinema birbiriyle yarış yapardık en güzel filmi oynatma yarışı.Ayhan Işıl,Türkan Şoray, Nebahat Çehre ,Belgin Doruk,Ediz Hun,Eşref Kolçak,Fatma Girik, Ahmet Tarık Tekçe,Avni Dilligil,Kenan Pars,Emel Sayın,Zeki Müren, Abdurahman Palay,Turgut Özatay,Hüseyin Baradan,Adile Naşit,Filiz Akın daha çok aktör ve artistler başrolleri haricinde nice yardımcı oyuncular vardı aklıma bunlar geldi.Filmleri saysam sayfalar dolar.Bazen film bitince dışarı çıkan kadınları ağlamaktan gözleri kızarmış öyle filmle olurdu ki evlerine giderlerken birbirine tekrar anlatırlardı.Ahmet Tarık,Danyal Topatan kötü rollerde olurdular ne filmler oynatmıştık Filiz akının oynadığı Fındık Kurdu filminde küçük paketler içinde paytonla fındık dağıtarak reklam yapmıştık.Bol bol el ilanı dağıtılırdı.Hele ki rahmetli Berber İbrahim Dengiz o zaman Peraja kolonyası bayiliği yapıyordu.bize reklam için kolonya krem gibi makyaj malzemesi verirdi film arasında hediye çekilişi yapardık.
Hafta sonunu sabırla bekleyen halı tezgahlarında çalışan halıcı kızlar demeyeyim içinde büyükleri de vardı bayanlar demek daha uygun olur.Sinemayı reklam eden görevli çocuklar ellerinde afişlerle bağırınca tümü pencerelere ve kapılara çıkar sinema afişini incelerler artistlerin kimler olduğunu öğrenirlerdi.Yeni sinema kapanınca Kızılay açılmıştı Kızılay,LALE Ve Yıldız reklamcıları Dinar mahallelerini gezerek halıcıların ilgisini çekmek için yarışırlardı.
Yıldız sinemasında Cumartesi günü öğrencilere oynatılırdı rahmetli Necip Kaynak patronumuzdu ilk önce o tek sinemaydı. Dinar’da Cumartesi, Pazar ve Çarşamba günleri öğle sonu bayanlara ve çocuklara oynatılırdı. Lale, Yeni kışlıklar sonra açıldı. Daha sonra Kızılay yapılınca Yeni kapandı. Naci Başaran Kızılay sinemasını kiralamış açmıştı. Yıldızda ben ve Hüseyin Mera çalışıyorduk makinistlik öğreniyorduk. Hüseyin Gönüllü ustamızdı.Hüseyin abi de makinistliği Besim ağabeyden öğrenmiş Besim ağabey askere giderken onu öğretip bırakmış.Kızılay makinisti yine Besimin yetiştirdiği Erdoğan Yalçın oynatıyordu.Besim ağabey askerlikten sonra geldiğinde önce İzmir de sonra Keçiborlu da Lale sineması adıyla sinema açmış ve sonra babasının ısrarıyla Dinara gelmiş ve ilk 3 yıl yazlık sinema açmış.İlk yazlığı Şimdiki belediye iş merkezi karşısındaki kahvenin olduğu yerdeydi.Sonra oraya bina yapılacağı için ilerde şimdi hala kahve Mustafa Telli rahmetlinin bahçesine yazlık açmıştı.Sonraki yıl şimdiki Deniz Bilgisayarın üst taraflarına bir bahçeyi yazlık yaptı.Bu arada şimdiki belediyenin aşağısında Mehmet Göbekli evinin arkasına yeni bir bina yapmıştı.Kasap Gürbüzerlerin karşısında 250-300 kişilik bir kış lk sinemaya dönüştürüldü.İlk önce aynı binanın üstüne yazlık yaptı.Bu arada Kızılay sineması da açılmıştı,Naci Başaran şimdiki adliye arkasına ki bir boşluğa Başaran yazlık sinemasını açtı.
Yeni sinema kapandı. Kızılay, Lale, Yıldız kışlık sinemaları faaliyetteydi. Yazın bunların yazlığı da açılmış ve bu arada Şehir hamamı karşısında eski cezaevi yolunda TOPUZOĞLU adıyla bir yazlık daha açıldı,Yazın bu 4 yazlık sinemaya 2 daha katıldı Necati Eruğuz Şehit Kurmay Binbaşı Hüseyin Güvercin’in caddesinde şimdiki Sadık Acar'ın mağazası karşısında afet evlerinin olduğu yerde ÖZEN Sineması ve Hüseyin Bilengil şimdiki Ticaret odası binasının olduğu yerde EMEK sinemalarını açtılar.Kızılayın yazlığı santral caddesinde soğukhava deposu üst tarafında,Yılddızın da aynı caddede şimdiki belediye arkasında köşede Ali Tosunun bahçesinde ,Lalenin yazlığı şimdiki Emniyet müdürlüğünün olduğu yerde ,Yeni sinemanın yazlığı Adliyenin arkasında Başaran sineması adıyla Böylece 6 tane yazlık sinema olmuştu.Başaran kapandığında Ziya Topuzun Topuzoğlu sineması 2 dönem çalıştı.Sinemalarda Her gün bir film değişiyordu seyirci hangisine gideceğine şaşırmıştı.Seyirci bazıları 2-3 film birden oynatmaya başlayınca onlara gidiyordu.ama kısa ve eski filmler olmasına kanmayan seyirci tek film oynatana gidiyordu.Lale ve Özen yabancı ,diğerleri Türk filmi oynatıyordu.Seyirci artistlerine bakarak kaliteli filmleri tercih ediyordu.80 ve 100 kuruş olan ücreti 25 krş’a düşüren de oldu.Özen sinemasının Japon ve Çin filmleri bayağı tutulmuştu.Lalenin yabancı filmler sosyete ve memur takımının ilgisini çekiyordu.Hiç unutmam rahmetli Nedret Gürcan 15 kişilik bir sırayı ayırtırdı.Adliyeciler de Hükümet erkanı her filme yer ayırtırlardı.Lalenin arka kısmı numaralı olarak ayrılırdı.Besim ağabey 1000 kişilik yazlık sinemasını şimdiki Emniyetin olduğu yerde açmıştı.Kuyu filmi galası yapılmıştı.Kuyu,Yılanların Öcü,Samanyolu,Senede Bir Gün9 dağın efesi,Çakırcalı Mehmet Efe, Şafak Bekçileri gibi filmlerde yer kalmaz ön tarafa hasır sererdik hasır üzerine otururlar çoğu da kenarlarda ayakta seyrederlerdi.Sinemalar hakkında çok hatıra var Yıldız sinemasında Cumartesi günü öğle sonu okullar tatil olurdu.Öğretmen Reşat Bey başkanlığında ortaokul öğrencileri saat 2 de sinemaya gelirlerdi.Ben mevcut elimizdeki filmlerden afiş götürüp müdür odasına gösterirdim Reşat bey ve Müdür yardımcısı Çoşkun Akay beğenirler o filmi oynatırdık.
Rekabete çok sinema dayanmadı Topuzoğlu, Başaran kapandı.Yıldız Halkevi yıkılınca kapandı.Özen ve Emek sinemalarının yerlerine binalar yapıldı Kızılay ve Lale sineması bir süre daha devam ederken 1969 da Belediye sineması da açıldı.Kızılay sineması 4 ortak Abdurahman Üstündağ,Yunus-Alirıza-Sabri Uçma tarafından faaliyet sürerken Laleyi de kapatıp Besim Salman da ortaklara katıldı ve Belediye sinemasını 5 ortak çalıştırmaya başladı1970 sonrası tekelleşen sinemalar 1980 ler içinde TV nin yaygınlaşması ilerde de renkleşmesiyle TV sinemacılığı öldürdü ve Sinemalar kapandı.Yıllar sonra tekrar denense de fayda etmedi .Dinara açılan İyaş alışveriş merkezi sineması da ilgi görmedi
1940 lar öncesini yaşamadım son 6 yıllarının çocukluğunu az hatırlıyorum doyasıya yaşamadım.40 ve 30 lu yılların fotoğraflarında nasıl bir Dinara sahipmişiz görmedik büyüklerimizden duyduk Resimlerine baktık.Ben 950 den sonra aklımda kalanları anlattım .Zamanın Halıcı kızı hatırlattı öyle anlattım.Dinar halkı öyle bir halka sahipti.Sadece sinemaya ilgi çekmezdi.Ara sıra da olsa gelen Tiyatro,Konser gibi faaliyetleri boş bırakmazdı.Kültürel faaliyetlerine ilgileri çok büyük bir Dinar halkına sahipti.Santral,Suçıkan,İncirli ve Gar Parkları da büyük ilgi görüyordu.Parkları anlatsam bu yazı çok uzayacak gelece yazımda buluşmak üzere sağlıklı,mutlu yaşamlar diler saygılar sunarım.
